Το παιχνίδι είναι η πιο αγαπημένη δραστηριότητα των παιδιών και έχει τεράστια σημασία για την ανάπτυξη τους. Το παιχνίδι είναι κίνηση, χαρά, δράση, εμπειρίες, ζωή… Εκείνο που θυμάμαι από τα παιδικά μου χρόνια και λέω σ” όλους γύρω μου για τις σημερινές μέρες, είναι ότι τα παλαιότερα χρόνια τα παιδιά έπαιζαν ανέμελα έξω στο ύπαιθρο, συμμετέχοντας σε ομαδικά παιχνίδια αυθόρμητα.
Θα έλεγα ας μπορέσουμε να τους δώσουμε λίγο έστω από εκείνο το «θαύμα», τότε που ελεύθερα μέσα από τη μιμητική δραστηριότητα τα παιδιά εκτονώνονταν και εξισορροπούσαν. Χαράξτε με κιμωλία σε ένα δρόμο το πλαίσιο για να παίξουν «κουτσό», να μάθουν τους απλούς κανόνες αυτού του παιχνιδιού και να γεμίσουν ζωτικότητα. Ας παίξουν «λάστιχο», «κρυφτό», «βαρελάκια», «Μάρμαρο – Ξεμάρμαρο», «μονά-ζυγά», «πινακωτή», «τυφλόμυγα»? Οι γονείς που αναγκάζουν τα παιδιά να ζουν κάτω από τη σκιά τους ή όπως εκείνοι επιθυμούν, χωρίς να τα αφήνουν να παίζουν, διαπράττουν μεγάλο έγκλημα. Δεν καταλαβαίνουν ότι το παιδί μέσα στο ομαδικό παιχνίδι ζει με τον καλύτερο τρόπο τη παιδική του ηλικία, εκεί μέσα από τη δράση και τις συγκινήσεις, διαμορφώνει το χαρακτήρα του και ωριμάζει πνευματικά και συναισθηματικά.
Στη παιδική ηλικία, την ηλικία της πλαστικότητας, ο άνθρωπος έχει δύο πρωταρχικά μέσα για να αναπτυχθεί: το παιχνίδι και τη μίμηση. Το παιδί δεν μπορεί να ταυτιστεί με τους μεγαλύτερους, να πάρει μέρος στις δραστηριότητές τους, αλλά ούτε να αναπτύξει ελεύθερα δική του δράση μέσα στην κοινωνία των μεγάλων. Έτσι βρίσκει διέξοδο να αναπαρασταίνει και να μιμείται στα παιχνίδια του τους ενήλικες, τη συμπεριφορά τους, τις ασχολίες τους, τις μεταξύ τους σχέσεις… Πολλά παιχνίδια όπως «ο μπακάλης», «οι κλέφτες και αστυνόμοι», «ο γιατρός», «το κυνηγητό» είναι μίμηση και εικόνες από τη ζωή των μεγάλων.
Ότι βλέπει το παιδί στο περιβάλλον, αμέσως το μιμείται. Με τον τρόπο αυτό ιδιοποιείται τις γνώσεις και τις ικανότητες του περιβάλλοντος του. Ήδη το χαμόγελο του νεογέννητου είναι μια αυτόματη μίμηση της μητέρας που χαμογελάει και αυτή η αντανάκλαση δημιουργεί ανάμεσα στη μητέρα και το παιδί μια επαφή, η οποία είναι σημαντική για τη ψυχική του ανάπτυξη. Το παιχνίδι δεν είναι ασήμαντο γεγονός στη ζωή του, αλλά το παιδί μπαίνει μέσα στο περίπλοκο περιβάλλον και παίζοντας δοκιμάζει στάσεις, ενέργειες και κοινωνικούς ρόλους, τους οποίους αργότερα θα διαλέξει πια «στα σοβαρά» σαν καθήκον στη ζωή του.
Τα παιδιά χρειάζονται ερεθίσματα: αντικείμενα για να αγγίξουν, να γευθούν, να μυρίσουν, να εξερευνήσουν, να περιεργασθούν, να παρατηρήσουν… Τα παιχνίδια προσφέρουν αυτά τα ερεθίσματα, αλλά όσο γοητευτικά και δημιουργικά κι αν είναι τα υλικά παιχνίδια, δεν είναι κι αυτά παρά ένα μικρό μέρος του πραγματικού κόσμου. Τα σημαντικότερα παιχνίδια δεν μπορούν να κατασκευαστούν, είναι χώμα, σαλιγκάρια, σκουλήκια, άμμος, λουλούδια, γρασίδι… Μπορεί η βιομηχανία παιδικών και βρεφικών παιχνιδιών να μεγαλώνει συνεχώς, αλλά όλο και πιο λίγα παιχνίδια κερδίζουν τη προσοχή των παιδιών. Τα υπόλοιπα στοιβάζονται και παραπετιούνται ξεχασμένα. Τα παιδιά από μωρά οδηγούνται στον καταναλωτισμό, συνεχώς περιμένουν ένα νέο αντικείμενο, ενώ οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις αυτής της σπατάλης είναι τεράστιες. Προτού αγοράσετε ένα παιχνίδι, ελέγξτε την ποιότητά του, να είναι σωστά συναρμολογημένο, να μη σπάει εύκολα, να μην είναι βαμμένο με τοξικά χρώματα και να μη περιέχει εύφλεκτα υλικά. Σήμερα τα περισσότερα παιδιά κατέχουν περισσότερα παιχνίδια από όσα μπορούν να οικειοποιηθούν και να αγαπήσουν. Οι ειδικοί προτείνουν ότι αν δεν θέλετε να τα χαρίσετε, αποθηκεύστε τα και ξαναδώστε τα στα παιδιά μετά από μερικούς μήνες.
Άλλες συμβουλές για τα παιχνίδια
-Πετάξτε τα σπασμένα παιχνίδια που δεν μπορείτε πια να επισκευάσετε.
-Τα παιδιά σας ας παίξουν με άμμο, νερό, χρώματα, παλιά ρούχα σας για μεταμφιέσεις. Ακόμη πλαστικά πιάτα, ποτήρια και σουρωτήρια, μεγάλα χαρτόκουτα για σπιτάκια, μικρά κουτιά, χαρτοσακούλλες για μάσκες και κούκλες , κουβέρτες και σεντόνια για αντίσκηνα.
-Προτιμήστε παιχνίδια γερά και προσαρμόσιμα, φτιαγμένα από φυσικά υλικά. Μην αγοράζετε παιχνίδια που δεν ανταποκρίνονται στην ηλικία του παιδιού σας: εκτός από την απογοήτευση του παιδιού που δεν μπορεί να παίξει με το παιχνίδι, μπορεί να υπάρχουν κίνδυνοι για την ασφάλειά του.
-Αρνηθείτε να αγοράσετε παιχνίδια που δεν θεωρείτε εκπαιδευτικά και πέστε στους συγγενείς σας τι παιχνίδια θα ήθελαν τα παιδιά σας.
-Μοιραστείτε τα μεγαλύτερα παιχνίδια ή ανταλλάξετε κάποια παιχνίδια που το παιδί σας έχει βαρεθεί.
-Αγοράστε ασφαλέστερα παιχνίδια που καλλιεργούν τη φαντασία, όχι μόνον θα ωφεληθείτε οικονομικά, αλλά θα κερδίσετε ψυχική ηρεμία και χώρο στο σπίτι σας.
Την αξία του ομαδικού παιχνιδιού την είχαν κατανοήσει σε μεγάλο βαθμό οι αρχαίοι Έλληνες, σα θετικό μέσο αυτοαγωγής. Στην αρχαιότητα μικροί και μεγάλοι αφιέρωναν μεγάλο μέρος από τον ελεύθερο χρόνο τους σε ομαδικά παιχνίδια και αγώνες. Τα παιδιά στα χωριά βρίσκουν ελεύθερους χώρους για να παίζουν ομαδικά, ενώ τα παιδιά της πόλης χρειάζονται κάποιες προϋποθέσεις για να οργανώσουν τα ομαδικά παιχνίδια τους. Στις πόλεις πρόκειται για ζωτικό κοινωνικό πρόβλημα η εξεύρεση και η δημιουργία ελεύθερων χώρων και παιδότοπων.
Οι ειδικοί εξηγούν γιατί έχει μεγάλη αξία το παιχνίδι:
- Ικανοποιεί μια πρωταρχική ανάγκη του παιδιού και συμβάλλει στην ανάπτυξη της νοημοσύνης του. Το βοηθάει να καλλιεργήσει τη λογικο-μαθηματική και την αφαιρετική σκέψη, τη μνήμη, αλλά και δεξιοτεχνίες του…
- Xαρίζει στο παιδί συναισθηματική ευχαρίστηση.
- Το παιδί δεν πλήττει και αποβάλλει την επιθετικότητά του.
- Τα παιδιά νιώθουν το συναίσθημα της επιτυχίας. Όταν καταφέρνει, για παράδειγμα, κάποιο παιδί να συναρμολογήσει ένα παζλ ή φτιάχνει μια ζωγραφιά, και το ανακοινώνει με ενθουσιασμό.
- Προσαρμόζει την καθημερινότητα στα μέτρα και τις επιθυμίες του, προκειμένου να την αντιμετωπίσει. Το παιδί δημιουργεί τον δικό του κόσμο, αλλά ταυτόχρονα, χωρίς να το συνειδητοποιεί, αντιλαμβάνεται και την πραγματικότητα.
- Διευκολύνει την κοινωνική του εξέλιξη, καθώς το παιδί αποκτά σχέσεις με άλλα παιδιά, μαθαίνει να παίζει ακολουθώντας κανόνες, να συνεργάζεται, να χάνει με αξιοπρέπεια και να σέβεται τους άλλους. Το μικρό σας καταλαβαίνει, μέσα από το παιχνίδι, ότι δεν είναι όλα δικά του. Αν κάνει ζαβολιές ή φερθεί άσχημα σε ένα συνομήλικό του, θα υποστεί συνέπειες, αφού κανένα παιδί δε θα θέλει να παίζει μαζί του.
- Το παιχνίδι δίνει την ευκαιρία να καλλιεργήσει το συντονισμό των κινήσεών του, να ασκήσει τους μυς του και να αναπτυχθεί σωματικά.
- Προάγει τη γλωσσική του εξέλιξη, χάρη στην επικοινωνία που έχει ενώ παίζει.
- Αρχίζει να λειτουργεί η φαντασία του. Το μικρό μέσα από το παιχνίδι δε μαθαίνει μόνο, αλλά καλλιεργεί την παρατηρητικότητα, την αυτοσυγκέντρωση και την υπομονή του.
- Το ενθαρρύνει να πειραματίζεται. Έτσι το παιδί σας, που έχει στη μικρή ηλικία πολύ ξεκάθαρο μυαλό, εμπλουτίζει τις γνώσεις του. Μαθαίνει παίζοντας, μένει χαραγμένο στη μνήμη του. Σύμφωνα με τους σύγχρονους παιδαγωγούς, η μάθηση είναι πιο αποτελεσματική όταν στηρίζεται στην ενεργό συμμετοχή του παιδιού και στην εμπειρία του με τα αντικείμενα.
-Του παρέχει τη δυνατότητα να αναπτύξει πνευματική ετοιμότητα εφαρμόζοντας κανόνες. Αργότερα οι γνώσεις θα εξελιχθούν σε ικανότητες. Έχει βρεθεί, για παράδειγμα, ότι τα αγόρια είναι καλύτερα στη γεωμετρία από τα κορίτσια.
- Το βοηθάει να αναπτυχθεί σύμφωνα με την προσωπικότητά του και του προσφέρει την ευκαιρία να εκφράσει τα συναισθήματά του και να βρει διεξόδους στις εντάσεις του.
- Βελτιώνει – όταν γίνεται στο ύπαιθρο – την υγεία και την ευρωστία του.
- Του διδάσκει να φροντίζει τα πράγματά του και να τα συγυρίζει.
Μακάρι τα ομαδικά λαϊκά παιχνίδια να ενταχθούν στα προγράμματα της δημόσιας εκπαίδευσης και ταυτόχρονα να δημιουργηθούν και οι κατάλληλοι χώροι στα σχολικά κτίρια. Το παιδί στα πρώτα χρόνια της ηλικίας του, περνά μια περίοδο επιθετικότητας, εγωισμού, αυταρχισμού και σκληρότητας. Η κατάλληλη αγωγή και το περιβάλλον βοηθούν να ξεπεραστούν τα πρωτόγονα αυτά ένστικτα. Το ομαδικό παιχνίδι είναι από τα αποτελεσματικότερα μέσα για την πραγματοποίηση αυτού του σκοπού. Το ομαδικό λαϊκό παιχνίδι έχει βαθιές ρίζες στην ιστορία του λαού μας. Οι πρόγονοι μας τα αντιμετώπιζαν όχι μόνο σα μέσο ψυχαγωγίας και ξεκούρασης, αλλά και διαπαιδαγώγησης. Στην εποχή του Πλάτωνα είχαν καθιερωθεί σαν βασικό μέσο αγωγής. Μερικά από τα ομαδικά παιχνίδια ήταν η σφαίρα, ο κώνος (σβούρα), διελκυστίνδα, πεντάλιθα (πεντόβολα), πετροπόλεμος, χυτρίνδα, κρικηλασία (τσέρκι), Χρυσομηλολόνθιον ή χρυσοκάνθαρος (χρυσόμυγα), αμπάριζα?. Τα μωρά παίζανε με τα «σείστρα» (μεταλλικές κουδουνίστρες), με πλαγγόνες (κούκλες για κοριτσάκια).
Σήμερα τα παιχνίδια μπορεί να περιλαμβάνουν set χημείας, ηλεκτρονικά παιχνίδια και παιχνίδια που συμπεριλαμβάνουν ηλεκτρικά εξαρτήματα ή εξαρτήματα που θερμαίνονται… Οι ειδικοί προτείνουν να μη δίνουμε ποτέ σε μικρά παιδιά δώρα μέσα σε πλαστικές σακούλες, οι οποίες μπορεί να οδηγήσουν σε ασφυξία. Επίσης να αποφεύγουμε τα αεροβόλα ως δώρα, διότι μπορούν να προκαλέσουν σοβαρούς τραυματισμούς, ιδιαίτερα στα μάτια. Όταν αγοράζουμε ποδήλατο, skate board, πατίνια ή πατίνι, πρέπει παράλληλα να αγοράζουμε κράνος και ό,τι άλλο εξοπλισμό ασφαλείας απαιτείται (επιγονατίδες, καλύμματα για τους καρπούς κλπ.).
Μάθετε στα παιδιά να ασκήσουν τις αισθήσεις τους μέσα από ομαδικά παιχνίδια και όχι μόνο μέσα από ηλεκτρονικά, να συνειδητοποιήσουν τη πραγματική αίσθηση του χώρου, χρόνου, ήχου, χρώματος…Ακόμη στο χρονικό διάστημα που αναπτύσσονται εντατικά οι σωματικές και ψυχικές δυνάμεις του παιδιού, τα ανταγωνιστικά παιχνίδια του δίνουν πολύτιμες ευκαιρίες να τις ασκεί με την άμιλλα, την αλληλεγγύη, τη συνεργασία κι έτσι να δημιουργεί και σταθεροποιεί μια ηθική προσωπικότητα.
